แนวข้อสอบ เจ้าพนักงานสาธารณสุขปฏิบัติงาน (ด้านเวชกิจฉุกเฉิน) สำนักปลัดกระทรวงสาธารณสุข

การควบคุมแหล่งเลือดออกโดยเร็วที่สุดเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการดูแลผู้ป่วยที่มีภาวะช็อกจากการเสียเลือด เพราะไม่ว่าจะให้สารน้ำทดแทนมากเพียงใด หากยังมีเลือดออกต่อเนื่อง ผู้ป่วยจะยังคงอยู่ในภาวะช็อก การควบคุมเลือดออกทำได้หลายวิธีขึ้นอยู่กับตำแหน่งและชนิดของบาดแผล เช่น การกดโดยตรง การใช้ tourniquet สำหรับแขนหรือขา หรือการใช้วัสดุห้ามเลือดพิเศษ หลังจากควบคุมเลือดออกได้แล้ว จึงให้สารน้ำทดแทนและรีบนำส่งโรงพยาบาล

ข้อบ่งชี้ในการช็อกไฟฟ้าหัวใจด้วยเครื่อง AED คือผู้ป่วยที่ไม่รู้สึกตัว ไม่หายใจหรือหายใจเฮือก และไม่มีชีพจร (ภาวะหัวใจหยุดเต้น) เครื่อง AED จะวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจโดยอัตโนมัติ และแนะนำให้ช็อกไฟฟ้าเฉพาะเมื่อตรวจพบจังหวะการเต้นของหัวใจที่สามารถรักษาด้วยการช็อกไฟฟ้าได้ (shockable rhythm) คือ Ventricular Fibrillation (VF) หรือ Pulseless Ventricular Tachycardia (pVT) ซึ่งเป็นภาวะที่หัวใจเต้นผิดจังหวะรุนแรงและไม่มีประสิทธิภาพ

Scoop stretcher หรือเปลตัก มีข้อดีคือสามารถแยกส่วนเป็นซีกซ้ายและขวา สอดเข้าใต้ตัวผู้ป่วยและประกอบเข้าด้วยกันโดยไม่ต้องพลิกหรือยกตัวผู้ป่วย ซึ่งช่วยลดการเคลื่อนไหวของกระดูกสันหลังและลดความเสี่ยงต่อการบาดเจ็บเพิ่มเติมต่อไขสันหลัง เหมาะสำหรับการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยที่สงสัยว่ามีการบาดเจ็บของกระดูกสันหลังจากที่เกิดเหตุไปยังรถพยาบาล หรือจากรถพยาบาลเข้าสู่โรงพยาบาล

ภาวะ Cardiogenic shock ในผู้ป่วยกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน เกิดจากการที่หัวใจไม่สามารถสูบฉีดเลือดได้อย่างมีประสิทธิภาพ การรักษาเบื้องต้นคือการจัดให้ผู้ป่วยนอนหงายยกขาสูงเล็กน้อย (modified Trendelenburg position) ให้ออกซิเจนเพื่อเพิ่มออกซิเจนในเลือด ให้สารน้ำอย่างระมัดระวัง และรีบนำส่งโรงพยาบาลที่มีความพร้อมในการทำหัตถการเปิดหลอดเลือดหัวใจโดยเร็วที่สุด การรักษาขั้นสูงอาจรวมถึงการให้ยากระตุ้นความดันโลหิตและการใส่เครื่องพยุงการทำงานของหัวใจ

การทำ Heimlich maneuver (abdominal thrust) เป็นวิธีที่ถูกต้องในการช่วยเหลือผู้ใหญ่ที่มีหลอดลมอุดกั้นจากวัตถุแปลกปลอมและยังรู้สึกตัว เทคนิคนี้ทำโดยยืนด้านหลังผู้ป่วย โอบรอบเอว กำมือข้างหนึ่งวางบริเวณเหนือสะดือใต้ลิ้นปี่ มืออีกข้างจับมือที่กำไว้ แล้วกระชากเข้าหาตัวผู้ช่วยเหลือและดันขึ้นด้านบนอย่างรวดเร็วและแรง ทำซ้ำจนกว่าสิ่งแปลกปลอมจะหลุดออกหรือผู้ป่วยหมดสติ

การจับหน้ากากให้แนบสนิทกับใบหน้าผู้ป่วยเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการใช้อุปกรณ์ BVM หากจับหน้ากากไม่แนบสนิท จะทำให้อากาศรั่วไหลและผู้ป่วยไม่ได้รับปริมาตรอากาศที่เพียงพอ เทคนิคการจับที่ถูกต้องคือการใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้จับหน้ากากเป็นรูปตัว C และใช้นิ้วที่เหลือยกขากรรไกรล่างขึ้นเป็นรูปตัว E (C-E technique) ควรบีบถุงลมด้วยแรงที่เหมาะสม โดยดูจากการยกขึ้นของทรวงอก และบีบด้วยอัตรา 10-12 ครั้ง/นาทีในผู้ใหญ่

ใน METHANE Model ซึ่งเป็นรูปแบบมาตรฐานในการรายงานสถานการณ์อุบัติภัยหมู่ ตัว T ย่อมาจาก Type of incident หมายถึง ประเภทของเหตุการณ์ เช่น อุบัติเหตุรถยนต์ เพลิงไหม้ ตึกถล่ม การระเบิด สารเคมีรั่วไหล หรือเหตุก่อการร้าย การรายงานประเภทของเหตุการณ์ช่วยให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องสามารถเตรียมทรัพยากรและกำลังคนที่เหมาะสมในการตอบสนองต่อเหตุการณ์นั้นๆ

การส่งต่อข้อมูลที่ครบถ้วนและถูกต้องเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการส่งต่อผู้ป่วยฉุกเฉิน การส่งต่อข้อมูลที่ครบถ้วนช่วยให้ทีมที่รับผู้ป่วยสามารถเตรียมการรักษาได้อย่างเหมาะสม ข้อมูลสำคัญประกอบด้วย ประวัติการเจ็บป่วย กลไกการบาดเจ็บ อาการสำคัญ สัญญาณชีพ ผลการตรวจร่างกาย การรักษาที่ได้ให้ไปแล้ว และการตอบสนองต่อการรักษา การสื่อสารที่มีประสิทธิภาพระหว่างทีมส่งต่อจะช่วยให้การดูแลผู้ป่วยเป็นไปอย่างต่อเนื่องและมีประสิทธิภาพ

ในภาวะเส้นเลือดในสมองแตกเฉียบพลัน สิ่งสำคัญคือการจัดท่าให้ศีรษะสูง 30 องศา ซึ่งจะช่วยลดความดันในกะโหลกศีรษะและเพิ่มการระบายเลือดออกจากสมอง การควบคุมความดันโลหิตอย่างเหมาะสมเป็นสิ่งสำคัญ โดยไม่ควรลดความดันโลหิตมากเกินไปเพราะอาจทำให้เลือดไปเลี้ยงสมองไม่เพียงพอ ต้องประเมินระดับความรู้สึกตัวอย่างต่อเนื่อง และนำส่งโรงพยาบาลที่มีศักยภาพในการรักษาโดยเร็วที่สุด

การประเมินและดูแลทางเดินหายใจ การหายใจ และการไหลเวียนโลหิต (ABC) มีความสำคัญที่สุดในการดูแลผู้ป่วยที่ได้รับบาดเจ็บจากแรงระเบิด เนื่องจากแรงระเบิดอาจทำให้เกิดการบาดเจ็บที่มองไม่เห็นจากภายนอก โดยเฉพาะการบาดเจ็บต่อปอด (blast lung) ซึ่งอาจทำให้เกิดภาวะหายใจล้มเหลวได้อย่างรวดเร็ว นอกจากนี้ยังอาจมีเลือดออกภายในจากการฉีกขาดของอวัยวะภายใน จึงต้องประเมินและติดตามสัญญาณชีพอย่างต่อเนื่อง

การช่วยเหลือผู้ป่วยที่มีภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลันต้องทำอย่างรวดเร็ว เริ่มจากการให้ผู้ป่วยนั่งหรือนอนในท่าที่สบาย ให้ออกซิเจนถ้ามีภาวะขาดออกซิเจน ให้ Aspirin เคี้ยว ขนาด 160-325 มก. ทันที นำส่งโรงพยาบาลที่มีความพร้อมในการรักษาโดยเร็วที่สุด เพราะปัจจัยสำคัญที่สุดคือเวลาตั้งแต่เริ่มมีอาการจนได้รับการเปิดหลอดเลือด ภายใน 90-120 นาทีจะช่วยลดอัตราการเสียชีวิตและภาวะแทรกซ้อนได้มาก

การเข้าพื้นที่อันตรายทันทีโดยไม่รอหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเป็นการปฏิบัติที่ไม่ถูกต้องในการปฏิบัติงานของชุดปฏิบัติการฉุกเฉินในพื้นที่อันตราย ชุดปฏิบัติการฉุกเฉินไม่ควรเข้าไปในพื้นที่ที่ยังมีความเสี่ยงสูง เช่น เพลิงไหม้ สารเคมีรั่วไหล อาคารถล่ม หรือเหตุความไม่สงบ ควรรอหน่วยงานเฉพาะทางที่มีอุปกรณ์และการฝึกอบรมพิเศษ เช่น หน่วยดับเพลิง หน่วยกู้ภัย หรือหน่วยเก็บกู้วัตถุอันตราย เข้าควบคุมสถานการณ์และนำผู้บาดเจ็บออกมาสู่พื้นที่ปลอดภัยก่อน

ท่านั่งโน้มตัวไปข้างหน้าเล็กน้อย (ท่า tripod position) เป็นท่าที่เหมาะสมที่สุดสำหรับผู้ป่วยที่มีอาการหอบเหนื่อย หายใจลำบาก เนื่องจากท่านี้ช่วยลดแรงกดทับต่อปอดจากอวัยวะในช่องท้อง เพิ่มพื้นที่ในการขยายตัวของปอด ช่วยให้กล้ามเนื้อช่วยหายใจทำงานได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น และลดการทำงานของกล้ามเนื้อหายใจ การจัดให้ผู้ป่วยอยู่ในท่าที่สบายและลดการใช้แรงในการหายใจเป็นสิ่งสำคัญในการดูแลผู้ป่วยที่มีภาวะหายใจลำบาก

ข้อมูลสำคัญของผู้ป่วย ได้แก่ อาการสำคัญ การวินิจฉัย และการรักษาที่ได้รับ เป็นข้อมูลที่จำเป็นต้องสื่อสารกับโรงพยาบาลปลายทางในการประสานงานส่งต่อผู้ป่วยระหว่างโรงพยาบาล การสื่อสารข้อมูลเหล่านี้จะช่วยให้โรงพยาบาลปลายทางเตรียมความพร้อมในการรับและดูแลผู้ป่วยได้อย่างเหมาะสม เตรียมทีมแพทย์ อุปกรณ์ และห้องผ่าตัดหากจำเป็น รวมถึงวางแผนการรักษาต่อเนื่องได้อย่างมีประสิทธิภาพ

การนำผู้ป่วยออกจากบริเวณที่มีฝุ่นละอองและให้ออกซิเจนเป็นแนวทางการดูแลที่เหมาะสมที่สุดสำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะฝุ่นละอองขนาดเล็กเข้าสู่ทางเดินหายใจ การนำผู้ป่วยออกจากบริเวณที่มีฝุ่นละอองจะช่วยลดการสูดดมฝุ่นละอองเพิ่มเติม ส่วนการให้ออกซิเจนจะช่วยเพิ่มระดับออกซิเจนในเลือดซึ่งอาจลดลงเนื่องจากการรบกวนการแลกเปลี่ยนก๊าซในปอด หากผู้ป่วยมีอาการรุนแรง เช่น หายใจลำบากมาก หายใจเร็ว มีเสียงวี้ด ควรรีบนำส่งโรงพยาบาลโดยเร็ว

ความปลอดภัยของสถานที่เกิดเหตุเป็นสิ่งแรกที่ต้องประเมินในการช่วยเหลือผู้ป่วยที่ประสบอุบัติเหตุทางถนน การประเมินความปลอดภัยช่วยป้องกันไม่ให้ผู้ช่วยเหลือตกอยู่ในอันตราย และป้องกันการเกิดผู้บาดเจ็บเพิ่มเติม ควรตรวจสอบความเสี่ยงต่างๆ เช่น การจราจร น้ำมันรั่วไหล ไฟฟ้า วัตถุอันตราย หรือโครงสร้างที่ไม่มั่นคง ก่อนเข้าไปให้การช่วยเหลือ หากพบว่าสถานที่เกิดเหตุไม่ปลอดภัย ควรขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องก่อน

โรคหลอดเลือดหัวใจ (Coronary artery disease) เป็นสาเหตุของภาวะหัวใจหยุดเต้นที่พบบ่อยที่สุดในผู้ใหญ่ โรคนี้ทำให้เกิดการตีบตันของหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงกล้ามเนื้อหัวใจ เมื่อกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดอย่างเฉียบพลัน (Myocardial infarction) หรือรุนแรง อาจทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะชนิดรุนแรง (Ventricular fibrillation หรือ Ventricular tachycardia) ซึ่งนำไปสู่ภาวะหัวใจหยุดเต้นได้

การไม่ใส่ถุงมือเมื่อสัมผัสกับสารคัดหลั่งของผู้ป่วยไม่ใช่การปฏิบัติตามมาตรฐาน Universal Precautions เพื่อป้องกันการติดเชื้อ เนื่องจากหลักการสำคัญของ Universal Precautions คือการถือว่าเลือดและสารคัดหลั่งของผู้ป่วยทุกรายมีโอกาสปนเปื้อนเชื้อโรคติดต่อได้ การสวมถุงมือเมื่อต้องสัมผัสกับเลือดหรือสารคัดหลั่งเป็นมาตรการพื้นฐานที่สำคัญในการป้องกันการติดเชื้อระหว่างผู้ป่วยและบุคลากรทางการแพทย์

Chain of Survival หรือห่วงโซ่การรอดชีวิตในระบบการแพทย์ฉุกเฉิน ประกอบด้วย 5 ขั้นตอนสำคัญ ได้แก่ 1) การเข้าถึงผู้ป่วยและขอความช่วยเหลืออย่างรวดเร็ว (Early access and call for help) 2) การช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐานโดยเร็ว (Early CPR) 3) การกระตุกหัวใจด้วยไฟฟ้าโดยเร็ว (Early defibrillation) 4) การช่วยชีวิตขั้นสูงโดยเร็ว (Early Advanced Life Support) และ 5) การดูแลหลังการฟื้นคืนชีพ (Post-resuscitation care) ขั้นตอนเหล่านี้มีความสำคัญต่อโอกาสรอดชีวิตของผู้ป่วยภาวะหัวใจหยุดเต้น

การฉีดยา Adrenaline (Epinephrine) เข้ากล้ามเนื้อทันทีเป็นการรักษาหลักที่ถูกต้องสำหรับภาวะ Anaphylaxis ยา Adrenaline ออกฤทธิ์กระตุ้นตัวรับ alpha และ beta adrenergic ทำให้หลอดเลือดหดตัว (แก้ภาวะความดันโลหิตต่ำ) หลอดลมขยายตัว (แก้ภาวะหลอดลมตีบ) และลดการหลั่งสารเคมีจากเซลล์เม็ดเลือดขาวชนิด mast cell และ basophil การรักษาเสริม ได้แก่ การให้ออกซิเจน การให้สารน้ำทางหลอดเลือดดำ การให้ยาต้านฮิสตามีน และยากลุ่ม corticosteroids

การกดโดยตรงที่ตำแหน่งเลือดออก (Direct pressure) เป็นวิธีการห้ามเลือดที่เหมาะสมที่สุดสำหรับผู้ป่วยที่มีเลือดออกภายนอกมาก เป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพ ปลอดภัย และทำได้ง่าย โดยใช้ก๊อซหรือผ้าสะอาดกดลงบนบาดแผลโดยตรงด้วยแรงกดที่เพียงพอจนกว่าเลือดจะหยุด การกดโดยตรงที่ตำแหน่งเลือดออกช่วยลดการไหลของเลือดและกระตุ้นการแข็งตัวของเลือด ในกรณีที่เลือดออกมากและไม่หยุดด้วยการกดโดยตรง อาจพิจารณาใช้ tourniquet สำหรับบาดแผลที่แขนหรือขา

เทคนิค Jaw thrust maneuver เป็นเทคนิคการเปิดทางเดินหายใจที่เหมาะสมในผู้ป่วยที่สงสัยว่ามีการบาดเจ็บที่กระดูกสันหลังส่วนคอ เทคนิคนี้ทำโดยการใช้นิ้วหัวแม่มือและนิ้วชี้จับที่มุมกรามทั้งสองข้าง แล้วดันกรามไปด้านหน้าและขึ้นบน โดยไม่มีการเงยคอ การทำ Jaw thrust จะช่วยเปิดทางเดินหายใจโดยไม่ทำให้กระดูกคอเคลื่อนไหว ซึ่งอาจทำให้เกิดการบาดเจ็บต่อไขสันหลังเพิ่มเติมได้

ตำแหน่งที่เกิดเหตุที่ชัดเจนเป็นข้อมูลที่สำคัญที่สุดที่ต้องรายงานในการสื่อสารประสานงานกับศูนย์รับแจ้งเหตุและสั่งการ เนื่องจากการแจ้งตำแหน่งที่เกิดเหตุอย่างชัดเจนและถูกต้องจะช่วยให้ชุดปฏิบัติการฉุกเฉินสามารถเดินทางมาถึงที่เกิดเหตุได้อย่างรวดเร็ว ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญในการช่วยเหลือผู้ป่วยฉุกเฉิน ควรระบุสถานที่ ถนน ตำบล อำเภอ จังหวัด หรือจุดสังเกตที่เห็นได้ชัดเจน เพื่อให้ทีมกู้ชีพสามารถเข้าถึงจุดเกิดเหตุได้อย่างถูกต้องและรวดเร็ว

การประเมินแบบปฐมภูมิ (Primary survey) เป็นการประเมินเพื่อค้นหาและแก้ไขภาวะคุกคามชีวิตอย่างเร่งด่วน ใช้หลัก ABCDE ได้แก่ Airway, Breathing, Circulation, Disability, Exposure ส่วนการประเมินแบบทุติยภูมิ (Secondary survey) เป็นการตรวจร่างกายอย่างละเอียดจากศีรษะจรดเท้าหลังจากที่ผู้ป่วยพ้นภาวะคุกคามชีวิตแล้ว เป็นการค้นหาการบาดเจ็บหรือความผิดปกติอื่นๆ ที่อาจไม่ได้รับการตรวจพบในการประเมินปฐมภูมิ รวมถึงการซักประวัติอย่างละเอียด ตรวจร่างกายตามระบบ และการตรวจพิเศษเพิ่มเติมตามความเหมาะสม

การทำ Heimlich maneuver เป็นขั้นตอนการช่วยเหลือผู้ป่วยที่มีสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจแบบสมบูรณ์ในเด็กอายุมากกว่า 1 ปี วิธีทำคือยืนด้านหลังเด็ก โอบแขนรอบเอว กำมือข้างหนึ่งวางที่บริเวณใต้ลิ้นปี่เหนือสะดือ มืออีกข้างจับมือที่กำไว้ แล้วกระชากเข้าหาตัวผู้ช่วยเหลือและดันขึ้นด้านบนอย่างรวดเร็วและแรง ทำซ้ำจนกว่าสิ่งแปลกปลอมจะหลุดออกหรือเด็กหมดสติ

การรักษาระดับออกซิเจนและความดันโลหิตให้เหมาะสมเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการป้องกันการบาดเจ็บซ้ำซ้อนในผู้ป่วยบาดเจ็บทางสมอง ภาวะพร่องออกซิเจน (Hypoxemia) และภาวะความดันโลหิตต่ำ (Hypotension) เป็นปัจจัยสำคัญที่ทำให้เกิดการบาดเจ็บทุติยภูมิของสมอง ซึ่งส่งผลให้การพยากรณ์โรคแย่ลง ควรรักษาระดับความอิ่มตัวของออกซิเจนในเลือด (SpO2) > 94% และความดันโลหิตซิสโตลิก (SBP) > 90 mmHg เพื่อให้มั่นใจว่าสมองได้รับเลือดและออกซิเจนอย่างเพียงพอ

การสื่อสารที่ชัดเจน กระชับ และครบถ้วนเป็นหลักการที่ถูกต้องในการสื่อสารในภาวะฉุกเฉินหรืออุบัติภัยหมู่ การสื่อสารที่มีประสิทธิภาพต้องใช้ภาษาที่เข้าใจง่าย หลีกเลี่ยงคำย่อหรือศัพท์เฉพาะที่อาจทำให้เกิดความเข้าใจผิด ให้ข้อมูลที่สำคัญและจำเป็นอย่างครบถ้วนแต่กระชับ มีการยืนยันการรับข้อมูลเพื่อให้แน่ใจว่าผู้รับเข้าใจข้อความตรงกัน และควรมีการจัดลำดับความสำคัญของข้อมูลที่ต้องสื่อสาร

การควบคุมอุณหภูมิร่างกายให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสมเป็นการดูแลที่สำคัญสำหรับผู้ป่วยหลังภาวะหัวใจหยุดเต้น ตามแนวทางการรักษาล่าสุดแนะนำให้ควบคุมอุณหภูมิร่างกายให้อยู่ที่ 32-36 องศาเซลเซียส เป็นเวลาอย่างน้อย 24 ชั่วโมง การควบคุมอุณหภูมิร่างกายช่วยลดความต้องการออกซิเจนของสมอง ลดการเกิดอนุมูลอิสระ และลดการอักเสบ ซึ่งช่วยป้องกันการบาดเจ็บต่อสมองภายหลังภาวะขาดเลือดและออกซิเจน (post-anoxic brain injury)

อาการปวดท้องร่วมกับชีพจรเร็ก ความดันโลหิตต่ำ เป็นอาการสำคัญที่บ่งชี้ว่าผู้ป่วยอาจมีภาวะเลือดออกในช่องท้อง อาการปวดท้องเกิดจากการระคายเคืองของเยื่อบุช่องท้องจากเลือดที่ออกมา ส่วนชีพจรเร็กและความดันโลหิตต่ำเป็นการตอบสนองของร่างกายต่อภาวะช็อกจากการเสียเลือด นอกจากนี้อาจพบอาการกดเจ็บที่ผนังหน้าท้อง ท้องแข็ง และอาการแสดงของภาวะช็อก เช่น ผิวซีด เย็น เหงื่อแตก สับสน หรือซึม

การให้ยา Atropine ทางหลอดเลือดดำเป็นแนวทางการรักษาภาวะหัวใจเต้นช้าที่มีภาวะช็อกที่ถูกต้อง Atropine เป็นยาต้านฤทธิ์ของระบบประสาท Parasympathetic ออกฤทธิ์เพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจโดยยับยั้งตัวรับ muscarinic cholinergic ในหัวใจ ขนาดที่ใช้คือ 0.5 mg ทางหลอดเลือดดำ สามารถให้ซ้ำได้ทุก 3-5 นาที จนกว่าอาการจะดีขึ้นหรือให้ครบ 3 mg หากไม่ตอบสนองต่อยา Atropine อาจพิจารณาให้ยากระตุ้นหัวใจชนิดอื่น เช่น Dopamine หรือการใส่เครื่องกระตุ้นหัวใจชั่วคราว

การซ้อมแผนและฝึกอบรมบุคลากรอย่างสม่ำเสมอเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการเตรียมความพร้อมสำหรับสถานการณ์อุบัติภัยหมู่ เนื่องจากการซ้อมแผนจะช่วยให้บุคลากรเข้าใจบทบาทหน้าที่ของตนเอง เกิดความคุ้นเคยกับขั้นตอนการปฏิบัติงาน และสามารถทำงานร่วมกันเป็นทีมได้อย่างมีประสิทธิภาพ นอกจากนี้ยังช่วยให้สามารถค้นพบจุดอ่อนหรือปัญหาในแผนเพื่อนำไปปรับปรุงแก้ไขก่อนเกิดเหตุการณ์จริง การเตรียมอุปกรณ์และทรัพยากรเพียงอย่างเดียวโดยไม่มีการซ้อมแผนจะไม่เกิดประโยชน์เต็มที่

การประเมินและรักษาตามหลัก ABCDE เป็นแนวทางการดูแลผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษที่ถูกต้อง โดยเริ่มจากการประเมินและดูแลทางเดินหายใจ (Airway) การหายใจ (Breathing) การไหลเวียนโลหิต (Circulation) ระดับความรู้สึกตัว (Disability) และการเปิดเผยร่างกายเพื่อตรวจหาความผิดปกติ (Exposure) การล้างสารพิษออกโดยเร็ว การป้องกันการดูดซึมเพิ่ม และการใช้ยาต้านพิษเฉพาะในกรณีที่มีข้อบ่งชี้ เป็นหลักการสำคัญในการดูแลผู้ป่วยที่ได้รับสารพิษ

ระบบการแพทย์ฉุกเฉินก่อนถึงโรงพยาบาลมีความสำคัญในการลดอัตราการเสียชีวิตและความพิการของผู้ป่วยฉุกเฉิน การดูแลที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพตั้งแต่จุดเกิดเหตุจะช่วยแก้ไขภาวะคุกคามชี

การเคลื่อนย้ายผู้บาดเจ็บจากอุบัติเหตุจราจรที่สงสัยบาดเจ็บกระดูกสันหลังต้องใช้อุปกรณ์ตรึงกระดูกสันหลังที่เหมาะสม ได้แก่ Long spinal board ร่วมกับ Cervical collar (อุปกรณ์ดามคอ) และ Head immobilizer (อุปกรณ์ตรึงศีรษะ) เพื่อรักษาแนวกระดูกสันหลังให้อยู่ในแนวตรงและป้องกันการเคลื่อนไหว ซึ่งอาจทำให้เกิดการบาดเจ็บต่อไขสันหลังเพิ่มเติม การเคลื่อนย้ายต้องทำด้วยความระมัดระวังโดยใช้เทคนิค log roll และต้องมีผู้ช่วยเหลืออย่างน้อย 3-4 คน

ในกรณีที่พบผู้ป่วยหมดสติจากภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ การให้น้ำตาลกลูโคสทางหลอดเลือดดำเป็นการรักษาที่ถูกต้อง เนื่องจากผู้ป่วยหมดสติไม่สามารถรับประทานอาหารหรือเครื่องดื่มหวานได้ การให้ทางปากอาจทำให้เกิดการสำลักและอันตรายต่อทางเดินหายใจ น้ำตาลกลูโคสทางหลอดเลือดดำจะช่วยเพิ่มระดับน้ำตาลในเลือดได้อย่างรวดเร็ว แก้ไขภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำซึ่งเป็นอันตรายต่อสมอง

เสียงหายใจดังสเตรียดอร์ (Stridor) เป็นอาการที่บ่งชี้ว่าผู้ป่วยมีภาวะอุดกั้นทางเดินหายใจส่วนบน เสียงสเตรียดอร์เป็นเสียงหวีดดังที่เกิดขึ้นขณะหายใจเข้า เกิดจากการไหลผ่านของอากาศในทางเดินหายใจที่แคบลง มักพบในภาวะที่มีการอุดกั้นที่กล่องเสียง ทางเดินหายใจเหนือกล่องเสียง หรือหลอดลม เช่น ในโรคกล่องเสียงอักเสบ epiglottitis หรือสิ่งแปลกปลอมอุดกั้น ถือเป็นอาการฉุกเฉินที่ต้องได้รับการรักษาอย่างรวดเร็ว

หน่วยปฏิบัติการฉุกเฉินระดับสูง (Advanced Life Support: ALS) เป็นหน่วยปฏิบัติการฉุกเฉินระดับเดียวที่สามารถทำหัตถการขั้นสูงได้ตามพระราชบัญญัติการแพทย์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 หน่วยปฏิบัติการนี้จะมีบุคลากรที่ได้รับการฝึกอบรมขั้นสูง ได้แก่ แพทย์ พยาบาลวิชาชีพ หรือนักปฏิบัติการฉุกเฉินการแพทย์ (Paramedic) ที่สามารถทำหัตถการขั้นสูงได้ เช่น การใส่ท่อช่วยหายใจ การให้ยาฉุกเฉินทางหลอดเลือดดำ การแปลผลคลื่นไฟฟ้าหัวใจ การทำ needle decompression เป็นต้น

เครื่อง AED (Automated External Defibrillator) ใช้ในกรณีผู้ป่วยหมดสติ ไม่หายใจหรือหายใจเฮือก และไม่มีชีพจร (ภาวะหัวใจหยุดเต้น) เครื่อง AED จะวิเคราะห์คลื่นไฟฟ้าหัวใจของผู้ป่วยโดยอัตโนมัติ และจะแนะนำให้ช็อกไฟฟ้าเฉพาะในกรณีที่พบจังหวะการเต้นของหัวใจที่สามารถรักษาด้วยการช็อกไฟฟ้าได้ เช่น Ventricular Fibrillation (VF) หรือ Pulseless Ventricular Tachycardia (pVT) การใช้ AED อย่างรวดเร็วเป็นปัจจัยสำคัญในการเพิ่มโอกาสรอดชีวิตของผู้ป่วย

การจัดให้ผู้ป่วยอยู่ในท่านั่งและให้ออกซิเจนเป็นการดูแลเบื้องต้นที่ถูกต้องสำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะหอบเหนื่อยจากหลอดลมอักเสบเฉียบพลัน ท่านั่งจะช่วยให้ผู้ป่วยใช้กล้ามเนื้อช่วยหายใจได้เต็มที่ ลดการทำงานของกล้ามเนื้อหายใจ และเพิ่มประสิทธิภาพในการระบายอากาศ การให้ออกซิเจนจะช่วยแก้ไขภาวะขาดออกซิเจนและลดการทำงานของระบบหายใจ การประเมินสัญญาณชีพอย่างต่อเนื่องเป็นสิ่งสำคัญเพื่อติดตามการตอบสนองต่อการรักษา

การสวมอุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล (PPE) ที่เหมาะสม ได้แก่ ถุงมือ หน้ากากอนามัย แว่นตาป้องกัน และเสื้อคลุม เป็นวิธีป้องกันการติดเชื้อจากการสัมผัสสารคัดหลั่งของผู้ป่วยที่ถูกต้องที่สุด อุปกรณ์เหล่านี้ช่วยสร้างแนวป้องกันระหว่างผู้ปฏิบัติงานกับสารคัดหลั่งของผู้ป่วย ป้องกันการปนเปื้อนทางผิวหนัง เยื่อบุตา จมูก และปาก นอกจากนี้ยังต้องล้างมือให้สะอาดก่อนและหลังสัมผัสผู้ป่วยทุกครั้ง

เครื่องตรวจคลื่นไฟฟ้าหัวใจ 12 lead ไม่ใช่อุปกรณ์ที่จำเป็นสำหรับชุดปฏิบัติการฉุกเฉินเบื้องต้น (First Responder: FR) เนื่องจากเป็นอุปกรณ์ที่ต้องใช้ความรู้และทักษะขั้นสูงในการใช้งานและแปลผล ซึ่งอยู่นอกเหนือขอบเขตของบุคลากรในชุดปฏิบัติการฉุกเฉินเบื้องต้น อุปกรณ์นี้จะพบในชุดปฏิบัติการฉุกเฉินระดับสูง (ALS) ที่มีบุคลากรทางการแพทย์ที่ได้รับการฝึกอบรมเฉพาะ

ในระบบการคัดแยกผู้ป่วย (Triage) สีเหลืองหมายถึงผู้ป่วยที่มีอาการเร่งด่วน (Urgent) แต่ไม่ถึงขั้นวิกฤติ เป็นผู้ป่วยที่มีอาการหนัก ต้องได้รับการรักษาภายใน 1-2 ชั่วโมง แต่ยังไม่มีภาวะคุกคามต่อชีวิตอย่างเฉียบพลัน ผู้ป่วยกลุ่มนี้มีสัญญาณชีพค่อนข้างคงที่ แต่อาจมีอาการปวดมาก การบาดเจ็บที่ต้องการการรักษาอย่างรวดเร็ว หรือภาวะที่หากไม่ได้รับการดูแลอาจแย่ลงได้

การล้างแผลด้วยน้ำสะอาดและป้องกันไม่ให้แขนขาเคลื่อนไหวมากเป็นการปฐมพยาบาลเบื้องต้นที่ถูกต้องสำหรับผู้ป่วยที่ถูกงูกัด การล้างแผลช่วยลดปริมาณพิษที่อาจหลงเหลืออยู่บริเวณแผล การจำกัดการเคลื่อนไหวของแขนขาช่วยลดการกระจายพิษไปตามระบบน้ำเหลืองและกระแสเลือด ควรนำส่งโรงพยาบาลโดยเร็วที่สุด และสังเกตลักษณะงู (ถ้าทำได้อย่างปลอดภัย) เพื่อช่วยในการรักษา

กรณีพบผู้ป่วยหมดสติที่มีการบาดเจ็บที่ศีรษะและกระดูกต้นคอ การจัดการทางเดินหายใจที่เหมาะสมที่สุดคือการทำ Jaw thrust maneuver ร่วมกับการป้องกันการเคลื่อนไหวของกระดูกสันหลังส่วนคอ วิธีนี้เป็นการยกมุมกรามขึ้นโดยไม่มีการเงยคอ ซึ่งจะช่วยเปิดทางเดินหายใจได้โดยไม่ทำให้กระดูกต้นคอเคลื่อนไหว ลดความเสี่ยงต่อการบาดเจ็บเพิ่มเติมต่อไขสันหลัง ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้หากใช้วิธี Head tilt-chin lift

เครื่องวัดความดันโลหิต (Blood pressure monitor) เป็นเครื่องมือพื้นฐานที่สำคัญในการวัดสัญญาณชีพ และควรมีประจำรถพยาบาลฉุกเฉินทุกคัน การวัดความดันโลหิตเป็นส่วนสำคัญในการประเมินผู้ป่วยฉุกเฉิน ช่วยในการประเมินสภาวะการไหลเวียนเลือด ความรุนแรงของอาการ และการตอบสนองต่อการรักษา ความดันโลหิตที่ต่ำอาจบ่งชี้ถึงภาวะช็อก การเสียเลือด หรือภาวะคุกคามชีวิตอื่นๆ

การทำหัตถการทางการแพทย์ขั้นสูง เช่น การใส่ท่อช่วยหายใจ การให้ยาทางหลอดเลือดดำ ไม่ใช่ภารกิจของอาสาสมัครฉุกเฉินการแพทย์ (อฉพ.) เนื่องจากเป็นหัตถการที่มีความเสี่ยงสูง ต้องใช้ความรู้และทักษะขั้นสูง ซึ่งอยู่นอกเหนือขอบเขตของการฝึกอบรมและบทบาทของ อฉพ. หัตถการเหล่านี้เป็นบทบาทของบุคลากรทางการแพทย์ที่ได้รับการฝึกอบรมเฉพาะ เช่น แพทย์ พยาบาล หรือนักปฏิบัติการฉุกเฉินการแพทย์ (Paramedic)

หลักการสำคัญของการส่งต่อผู้ป่วยฉุกเฉินระหว่างโรงพยาบาลคือการสื่อสารและประสานงานที่มีประสิทธิภาพระหว่างโรงพยาบาลต้นทางและปลายทาง การส่งต่อข้อมูลผู้ป่วยที่ครบถ้วนและถูกต้อง รวมถึงการรักษาที่ได้ให้ไปแล้ว ผลการตรวจทางห้องปฏิบัติการ จะช่วยให้โรงพยาบาลปลายทางเตรียมความพร้อมในการรับผู้ป่วย เตรียมทีมแพทย์ อุปกรณ์ และห้องผ่าตัดหากจำเป็น นอกจากนี้ยังต้องมีการดูแลผู้ป่วยอย่างต่อเนื่องระหว่างการส่งต่อด้วยบุคลากรและอุปกรณ์ที่เหมาะสม

ในการบริหารจัดการเวชกิจฉุกเฉินในอุบัติภัยหมู่ ผู้ที่ทำหน้าที่เป็นผู้บัญชาการเหตุการณ์ (Incident Commander) ควรเป็นผู้ที่มีความรู้และประสบการณ์สูงสุดที่มาถึงที่เกิดเหตุก่อน ตามหลักระบบบัญชาการเหตุการณ์ (Incident Command System) เมื่อมีผู้ที่มีความรู้และประสบการณ์สูงกว่ามาถึง สามารถมีการส่งมอบหน้าที่ผู้บัญชาการเหตุการณ์ได้ ผู้บัญชาการเหตุการณ์มีหน้าที่ในการวางแผน สั่งการ ประสานงาน และควบคุมทรัพยากรทั้งหมดในการจัดการเหตุฉุกเฉิน

ในการช่วยเหลือผู้ป่วยที่จมน้ำ สิ่งที่ควรทำเป็นอันดับแรกคือการนำผู้ป่วยขึ้นจากน้ำโดยเร็วที่สุดและปลอดภัยที่สุด เพื่อให้สามารถเริ่มการช่วยเหลือได้ การช่วยเหลือในน้ำทำได้ยากและอาจเป็นอันตรายต่อผู้ช่วยเหลือ เมื่อนำผู้ป่วยขึ้นจากน้ำแล้ว ให้ประเมินการตอบสนอง การหายใจ และชีพจร หากไม่หายใจหรือไม่มีชีพจร ให้เริ่มการช่วยฟื้นคืนชีพทันที

การกดหน้าอกอย่างมีประสิทธิภาพเป็นสิ่งสำคัญที่สุดในการช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน การกดหน้าอกที่มีประสิทธิภาพต้องกดให้ลึกเพียงพอ (5-6 ซม. ในผู้ใหญ่) ด้วยอัตราที่เหมาะสม (100-120 ครั้ง/นาที) ปล่อยให้ทรวงอกคืนตัวเต็มที่หลังการกดแต่ละครั้ง และลดการหยุดกดหน้าอกให้น้อยที่สุด การกดหน้าอกที่มีคุณภาพจะช่วยให้เลือดไหลเวียนไปเลี้ยงสมองและอวัยวะสำคัญ ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่สุดต่อการรอดชีวิตของผู้ป่วย

ผู้ป่วยที่มีภาวะทางเดินหายใจอุดกั้นจากการบวมของเนื้อเยื่อ เป็นข้อบ่งชี้สำคัญที่ผู้ป่วยควรได้รับการใส่ท่อช่วยหายใจทางปาก เนื่องจากภาวะทางเดินหายใจอุดกั้นอาจทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถหายใจได้เพียงพอ นำไปสู่ภาวะขาดออกซิเจนและเสียชีวิตได้อย่างรวดเร็ว การใส่ท่อช่วยหายใจจะช่วยเปิดทางเดินหายใจและรักษาให้ทางเดินหายใจเปิดโล่ง

ในการช่วยเหลือผู้ป่วยที่สัมผัสสารเคมีอันตราย แนวทางปฏิบัติที่ถูกต้องคือการล้างตัวผู้ป่วยด้วยน้ำสะอาดปริมาณมากทันทีก่อนนำส่งโรงพยาบาล เพื่อลดความเข้มข้นของสารเคมีและระยะเวลาที่สารเคมีสัมผัสกับผิวหนังหรือเยื่อบุ ซึ่งจะช่วยลดความรุนแรงของการบาดเจ็บได้ การล้างควรทำอย่างต่อเนื่องอย่างน้อย 15-20 นาที และต้องถอดเสื้อผ้าที่ปนเปื้อนสารเคมีออกก่อน

ทีมปฏิบัติการฉุกเฉินระดับสูง (Advanced Life Support: ALS) ต้องประกอบด้วยบุคลากรที่ได้รับการฝึกอบรมขั้นสูง ได้แก่ แพทย์ พยาบาลวิชาชีพ หรือนักปฏิบัติการฉุกเฉินการแพทย์ (Paramedic) ที่สามารถทำหัตถการขั้นสูงได้ เช่น การใส่ท่อช่วยหายใจ การให้ยาฉุกเฉิน การแปลผลคลื่นไฟฟ้าหัวใจ การทำ needle decompression เป็นต้น การมีเพียงอาสาสมัครฉุกเฉินการแพทย์ (EMR) ซึ่งได้รับการฝึกอบรมขั้นพื้นฐานจึงไม่ใช่คุณสมบัติของชุดปฏิบัติการฉุกเฉินระดับสูง

การตรึงกระดูกสันหลังทั้งร่างก่อนการเคลื่อนย้ายเป็นการดูแลที่ถูกต้องสำหรับผู้ป่วยที่สงสัยภาวะกระดูกสันหลังบาดเจ็บ การตรึงกระดูกสันหลังทั้งร่าง (Full spinal immobilization) ประกอบด้วยการใช้อุปกรณ์ตรึงศีรษะและคอ (Hard collar) ร่วมกับการตรึงลำตัวและแขนขาบนแผ่นกระดานแข็ง (Long spinal board) ทั้งนี้เพื่อป้องกันการเคลื่อนไหวของกระดูกสันหลังที่อาจทำให้เกิดการบาดเจ็บต่อไขสันหลังเพิ่มเติม

เครื่องตรวจวัดระดับไขมันในเลือดไม่ใช่อุปกรณ์ที่จำเป็นต้องมีในชุดอุปกรณ์ช่วยชีวิตฉุกเฉิน (Emergency kit) เนื่องจากไม่ใช่ข้อมูลที่จำเป็นต่อการช่วยชีวิตในภาวะฉุกเฉิน ระดับไขมันในเลือดเป็นข้อมูลที่ใช้ในการวินิจฉัยและรักษาโรคเรื้อรัง ไม่ได้มีผลต่อการตัดสินใจในการรักษาภาวะฉุกเฉินเฉียบพลัน

หลักการ “Load and Go” หรือ “นำส่งทันที” เหมาะสำหรับผู้ป่วยที่มีการบาดเจ็บรุนแรงที่ต้องได้รับการรักษาขั้นสูงในโรงพยาบาล เช่น ผู้ป่วยที่มีเลือดออกภายในอย่างรุนแรง บาดเจ็บที่ศีรษะรุนแรง บาดเจ็บหลายระบบ เนื่องจากผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องการการผ่าตัดหรือการรักษาที่ไม่สามารถทำได้ในที่เกิดเหตุ การประเมินและให้การช่วยเหลือเบื้องต้นอย่างรวดเร็วแล้วนำส่งทันทีจะเพิ่มโอกาสรอดชีวิตมากกว่าการพยายามทำหัตถการที่ซับซ้อนในที่เกิดเหตุ

พระราชบัญญัติสถานพยาบาล พ.ศ. 2559 มาตรา 33 กำหนดให้สถานพยาบาลทุกแห่งต้องรับรักษาผู้ป่วยฉุกเฉินวิกฤตโดยไม่มีเงื่อนไขด้านการเงิน และกำหนดบทลงโทษสำหรับสถานพยาบาลที่ปฏิเสธการรักษาพยาบาลผู้ป่วยฉุกเฉิน โดยห้ามมิให้สถานพยาบาลเรียกเก็บเงินหรือทรัพย์สินอื่นใดสำหรับการรักษาพยาบาลผู้ป่วยฉุกเฉินวิกฤติจนพ้นภาวะวิกฤติหรือมีความจำเป็นต้องส่งต่อ

การใช้เครื่องกระตุกหัวใจด้วยไฟฟ้า (Defibrillator) เหมาะสำหรับภาวะหัวใจหยุดเต้นในจังหวะ Ventricular Fibrillation (VF) หรือ Pulseless Ventricular Tachycardia (pVT) เท่านั้น เนื่องจากเป็นภาวะที่หัวใจมีการเต้นผิดจังหวะจากการกระตุ้นไฟฟ้าที่ผิดปกติ การช็อกไฟฟ้าจะช่วยหยุดคลื่นไฟฟ้าที่ผิดปกติทั้งหมดและเปิดโอกาสให้ตัวกำเนิดจังหวะธรรมชาติของหัวใจกลับมาทำงานได้

เวลาทองในการรักษาผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตันเฉียบพลันด้วยยาละลายลิ่มเลือด (rt-PA) คือภายใน 4.5 ชั่วโมงหลังจากเริ่มมีอาการ ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่การให้ยามีประสิทธิภาพในการรักษาและมีความเสี่ยงของภาวะแทรกซ้อนที่ยอมรับได้ ยิ่งให้เร็วเท่าไร โอกาสฟื้นตัวของผู้ป่วยยิ่งดีขึ้น โดยอุดมคติควรให้ยาภายใน 60 นาทีตั้งแต่ผู้ป่วยมาถึงโรงพยาบาล (door-to-needle time)

End-tidal CO2 detector หรือ Capnography เป็นอุปกรณ์ที่ใช้สำหรับยืนยันตำแหน่งที่ถูกต้องของท่อช่วยหายใจ โดยตรวจวัดระดับคาร์บอนไดออกไซด์ในลมหายใจออก ถ้าใส่ท่อช่วยหายใจถูกตำแหน่ง (อยู่ในหลอดลม) จะสามารถตรวจพบคาร์บอนไดออกไซด์ในลมหายใจออกได้ ช่วยให้มั่นใจว่าท่อช่วยหายใจไม่ได้อยู่ในหลอดอาหาร ซึ่งจะไม่มีการตรวจพบก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์

ภาวะชักต่อเนื่อง (Status epilepticus) เป็นภาวะฉุกเฉินทางระบบประสาทที่อันตรายถึงชีวิต การดูแลที่สำคัญที่สุดคือการดูแลทางเดินหายใจให้โล่ง ป้องกันการสำลัก ให้ออกซิเจน และควบคุมอาการชักด้วยยากันชักโดยเร็วที่สุด การชักที่นานเกิน 5 นาทีหรือชักซ้ำโดยผู้ป่วยไม่ฟื้นระหว่างการชัก ถือเป็นภาวะฉุกเฉินที่ต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน เพื่อป้องกันการบาดเจ็บต่อสมองจากภาวะขาดออกซิเจน

การกดหน้าอกคุณภาพสูงทันทีเป็นสิ่งสำคัญที่สุดสำหรับผู้ป่วยที่มีภาวะหัวใจหยุดเต้นนอกโรงพยาบาล การกดหน้าอกควรเริ่มทำโดยเร็วที่สุด ด้วยอัตรา 100-120 ครั้ง/นาที ลึก 5-6 ซม. ปล่อยให้ทรวงอกคืนตัวสมบูรณ์ หลีกเลี่ยงการหยุดกดหน้าอก และเปลี่ยนผู้กดทุก 2 นาทีเพื่อป้องกันความเหนื่อยล้า การกดหน้าอกคุณภาพสูงจะช่วยเพิ่มโอกาสรอดชีวิตให้กับผู้ป่วย

ตามนิยามของกฎหมายการแพทย์ฉุกเฉิน “ผู้ป่วยฉุกเฉินวิกฤต” หมายถึง บุคคลซึ่งได้รับบาดเจ็บหรือมีอาการป่วยกะทันหัน ซึ่งมีภาวะคุกคามต่อชีวิต ซึ่งหากไม่ได้รับปฏิบัติการแพทย์ทันทีเพื่อแก้ไขระบบการหายใจ ระบบไหลเวียนเลือด หรือระบบประสาทแล้ว ผู้ป่วยจะมีโอกาสเสียชีวิตได้สูง หรือทำให้การบาดเจ็บหรืออาการป่วยของผู้ป่วยฉุกเฉินนั้นรุนแรงขึ้นหรือเกิดภาวะแทรกซ้อนขึ้นได้อย่างฉับไว

โรงพยาบาลระดับ Trauma center ระดับ 1 หมายถึงโรงพยาบาลที่มีความพร้อมสูงสุดในการดูแลผู้บาดเจ็บจากอุบัติเหตุที่มีอาการรุนแรงและซับซ้อน มีทีมแพทย์เฉพาะทางครบทุกสาขาที่เกี่ยวข้องพร้อมให้บริการตลอด 24 ชั่วโมง มีห้องผ่าตัดและหอผู้ป่วยวิกฤติพร้อมให้บริการตลอดเวลา มีศักยภาพในการรักษาผู้บาดเจ็บทางศัลยกรรมทุกระบบ รวมถึงมีการทำวิจัยและเป็นศูนย์ฝึกอบรมด้านอุบัติเหตุ

การดำเนินการตามแผนเมื่อเกิดสถานการณ์จริงโดยไม่ต้องปรับเปลี่ยน ไม่ใช่หลักการที่ถูกต้องในการเตรียมความพร้อมสำหรับสถานการณ์ฉุกเฉินหรือสาธารณภัย เนื่องจากสถานการณ์จริงมักมีความซับซ้อนและไม่เป็นไปตามที่คาดการณ์ไว้ทั้งหมด การบริหารจัดการที่ดีต้องมีความยืดหยุ่นและสามารถปรับเปลี่ยนแผนให้เหมาะสมกับสถานการณ์จริงที่เกิดขึ้น ผู้ปฏิบัติงานต้องสามารถตัดสินใจแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้อย่างเหมาะสม

การเคลื่อนย้ายผู้ป่วยไปยังโรงพยาบาลที่ใกล้ที่สุดเสมอเป็นหลักการที่ไม่ถูกต้อง เนื่องจากในบางกรณี โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีอาการรุนแรงหรือซับซ้อน เช่น บาดเจ็บที่ศีรษะรุนแรง บาดเจ็บหลายระบบ หรือกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน ควรนำส่งโรงพยาบาลที่มีศักยภาพในการรักษาเฉพาะทางนั้นๆ แม้จะไกลกว่า เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการรักษาที่เหมาะสมและลดการส่งต่อซ้ำซ้อน

ขั้นตอนในการประเมินผู้บาดเจ็บจากอุบัติเหตุตามหลัก Advanced Trauma Life Support (ATLS) ลำดับแรกคือ Primary survey โดยใช้หลัก ABCDE ได้แก่ Airway with cervical spine protection (การประเมินทางเดินหายใจพร้อมกับป้องกันการบาดเจ็บของกระดูกสันหลังส่วนคอ), Breathing (การหายใจ), Circulation (การไหลเวียนโลหิต), Disability (ความพิการทางระบบประสาท), Exposure/Environmental control (การเปิดเผยร่างกายเพื่อตรวจหาการบาดเจ็บและการควบคุมอุณหภูมิ) การประเมินนี้มุ่งค้นหาและแก้ไขภาวะคุกคามชีวิตอย่างเร่งด่วน

Pulse CO-oximeter เป็นเครื่องมือที่ใช้วัดปริมาณคาร์บอนมอนอกไซด์ในเลือด (SpCO) ในผู้ป่วยที่สงสัยว่าได้รับพิษจากก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ อุปกรณ์นี้ทำงานคล้ายกับ Pulse oximeter แต่สามารถวัดระดับ carboxyhemoglobin ผ่านทางผิวหนังได้ ทำให้สามารถวินิจฉัยภาวะพิษจากคาร์บอนมอนอกไซด์ได้รวดเร็วโดยไม่ต้องเจาะเลือด ค่าปกติของ SpCO ควรน้อยกว่า 3%

ผู้ป่วยระดับวิกฤติ (สีแดง) ในการคัดแยกอุบัติภัยหมู่หมายถึงผู้ป่วยที่มีภาวะคุกคามต่อชีวิต แต่มีโอกาสรอดชีวิตสูงหากได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน ได้แก่ ผู้ที่มีปัญหาทางเดินหายใจอุดกั้น หายใจลำบาก มีเลือดออกมาก มีภาวะช็อก หัวใจหยุดเต้นที่เพิ่งเกิดขึ้น หรือมีระดับความรู้สึกตัวลดลงอย่างมาก ผู้ป่วยกลุ่มนี้ต้องได้รับการรักษาเป็นอันดับแรกและนำส่งโรงพยาบาลโดยเร็วที่สุด

การให้ออกซิเจนแก่ผู้ป่วยทุกรายที่หมดสติโดยไม่ประเมินว่ามีภาวะพร่องออกซิเจนหรือไม่เป็นแนวทางที่ไม่ถูกต้อง เนื่องจากการให้ออกซิเจนควรพิจารณาตามข้อบ่งชี้และผลการตรวจวัดระดับออกซิเจนในเลือด (O2 saturation) การให้ออกซิเจนในผู้ป่วยที่มีระดับออกซิเจนในเลือดปกติอาจเกิดผลเสียได้ในบางกรณี เช่น ผู้ป่วยโรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) ที่มีภาวะ CO2 retention

ลำดับขั้นตอนที่ถูกต้องในการช่วยเหลือเด็กอายุต่ำกว่า 1 ปีที่สำลักและไม่หายใจ คือ จัดเด็กนอนคว่ำบนแขนโดยให้ศีรษะต่ำกว่าลำตัว ตบกลางหลังระหว่างสะบักทั้งสองข้าง 5 ครั้งด้วยแรงที่เหมาะสม จากนั้นพลิกเด็กให้นอนหงาย ทำการกดหน้าอกบริเวณกึ่งกลางกระดูกหน้าอก 5 ครั้ง และตรวจดูในปากเพื่อนำสิ่งแปลกปลอมออกถ้าเห็น ทำซ้ำจนกว่าสิ่งแปลกปลอมจะหลุดออกหรือเด็กเริ่มหายใจได้เอง

ภาวะการสูดดมควันพิษเป็นภาวะฉุกเฉินที่ผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับออกซิเจนความเข้มข้นสูงทันที เนื่องจากควันพิษมักมีคาร์บอนมอนอกไซด์ซึ่งจะแย่งจับกับฮีโมโกลบินในเม็ดเลือดแดงได้มากกว่าออกซิเจนถึง 200-250 เท่า ทำให้เกิดภาวะเนื้อเยื่อขาดออกซิเจน การให้ออกซิเจนความเข้มข้นสูงจะช่วยเพิ่มปริมาณออกซิเจนในเลือดและเร่งการกำจัดคาร์บอนมอนอกไซด์ออกจากร่างกาย

Oropharyngeal airway (OPA) หรือ Guedel airway เป็นอุปกรณ์ที่ช่วยในการเปิดทางเดินหายใจในผู้ป่วยหมดสติที่ไม่มีการบาดเจ็บที่กระดูกสันหลัง ทำหน้าที่กันลิ้นตกลงไปอุดกั้นทางเดินหายใจส่วนคอหอย ใช้ในผู้ป่วยที่หมดสติลึกและไม่มี gag reflex เพราะถ้าผู้ป่วยมี gag reflex อาจกระตุ้นให้เกิดการอาเจียนและเสี่ยงต่อการสำลัก

เทคนิค Log roll เป็นวิธีการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยเบื้องต้นที่ถูกต้องเมื่อไม่มีอุปกรณ์พิเศษ สำหรับผู้ป่วยที่สงสัยบาดเจ็บกระดูกสันหลัง เทคนิคนี้ต้องใช้ผู้ช่วยเหลืออย่างน้อย 3-4 คน โดยหนึ่งคนทำหน้าที่ประคองศีรษะและคอให้อยู่ในแนวตรง ส่วนคนอื่นๆ จะช่วยกันพลิกตัวผู้ป่วยทั้งร่างพร้อมกันเป็นแท่งเดียว (เหมือนท่อนซุง) โดยไม่ให้มีการบิดหรือหมุนของกระดูกสันหลัง

Nasal cannula หรือที่เรียกว่าสายให้ออกซิเจนทางจมูก เป็นอุปกรณ์ที่เหมาะสมที่สุดสำหรับผู้ป่วยที่หายใจเองได้แต่มีภาวะ Hypoxia ระดับเล็กน้อยถึงปานกลาง เนื่องจากเป็นอุปกรณ์ที่สามารถให้ออกซิเจนเสริมได้โดยไม่รบกวนการหายใจของผู้ป่วย ผู้ป่วยยังสามารถพูดและกินอาหารได้ สามารถให้ออกซิเจนในความเข้มข้น 24-44% ที่อัตราการไหล 1-6 ลิตร/นาที

การประเมินสัญญาณชีพในผู้ป่วยฉุกเฉินประกอบด้วย การวัดอัตราการเต้นของหัวใจ (Heart rate) ซึ่งบอกถึงการทำงานของระบบหัวใจและหลอดเลือด การวัดอัตราการหายใจ (Respiratory rate) บอกถึงการทำงานของระบบหายใจ การวัดความดันโลหิต (Blood pressure) บอกถึงแรงดันของเลือดในหลอดเลือดแดง การวัดอุณหภูมิร่างกาย (Body temperature) และการประเมินระดับออกซิเจนในเลือด (Oxygen saturation) สัญญาณชีพเหล่านี้เป็นพื้นฐานสำคัญในการประเมินและติดตามสภาวะผู้ป่วย

อาการเขียวคล้ำ (Cyanosis) โดยเฉพาะที่ริมฝีปากและปลายนิ้ว เป็นอาการแสดงที่บ่งชี้ว่าร่างกายกำลังขาดออกซิเจนในระดับที่รุนแรง เกิดจากการที่ฮีโมโกลบินในเลือดไม่จับกับออกซิเจน (Deoxyhemoglobin) มีปริมาณมากกว่า 5 g/dL ซึ่งทำให้เกิดสีเขียวคล้ำที่ผิวหนัง โดยเฉพาะบริเวณที่มีเส้นเลือดฝอยมาก เช่น ริมฝีปาก ปลายนิ้ว เป็นต้น

ผู้ป่วยที่สงสัยกระดูกต้นคอหัก ต้องจำกัดการเคลื่อนไหวของกระดูกต้นคอให้มากที่สุดเพื่อป้องกันการบาดเจ็บต่อไขสันหลัง วิธีที่ถูกต้องคือต้องทำการ Manual in-line stabilization (การใช้มือประคองให้ศีรษะและคออยู่นิ่งในแนวตรง) โดยไม่ดึงหรือบิดศีรษะ และรอการเคลื่อนย้ายโดยทีมฉุกเฉินที่มีอุปกรณ์ตรึงคอและกระดูกสันหลังที่เหมาะสม

การประเมินผู้ป่วยที่ไม่รู้สึกตัวต้องเริ่มจากการประเมินทางเดินหายใจ การหายใจ และการไหลเวียนเลือด (ABC) เนื่องจากเป็นระบบที่สำคัญต่อชีวิต ต้องตรวจดูว่าทางเดินหายใจเปิดโล่งหรือไม่ มีการหายใจเองหรือไม่ มีชีพจรหรือไม่ นอกจากนี้ยังต้องประเมินระดับความรู้สึกตัวด้วย Glasgow Coma Scale ตรวจสัญญาณชีพ ตรวจร่างกายเพื่อหาสาเหตุ และประวัติจากผู้เห็นเหตุการณ์

ภาวะช็อกจากการติดเชื้อในกระแสเลือด (Septic shock) จะมีอาการไข้สูง หนาวสั่น หัวใจเต้นเร็ว หายใจเร็ว ความดันโลหิตต่ำแม้ได้รับสารน้ำทดแทน และอาจมีภาวะสับสน สำหรับปัสสาวะออกมากผิดปกติ (Polyuria) ไม่ใช่อาการของภาวะช็อก แต่ตรงกันข้าม ในภาวะช็อกมักพบภาวะปัสสาวะออกน้อยหรือไม่ออก (Oliguria หรือ Anuria) เนื่องจากการไหลเวียนเลือดไปยังไตลดลง

วิทยุสื่อสารเป็นเครื่องมือสื่อสารหลักที่ใช้ในระบบบริการการแพทย์ฉุกเฉิน เนื่องจากมีความเสถียรในการใช้งาน สามารถใช้ได้แม้ในพื้นที่ที่ไม่มีสัญญาณโทรศัพท์มือถือ ทำงานได้แม้ในสถานการณ์ภัยพิบัติที่ระบบสื่อสารอื่นล่ม และสามารถสื่อสารถึงกันได้พร้อมกันหลายหน่วย เป็นการสื่อสารที่ทุกคนในระบบได้ยินพร้อมกัน

START (Simple Triage and Rapid Treatment) เป็นระบบคัดแยกที่นิยมใช้ในสถานการณ์อุบัติภัยหมู่ เพราะสามารถคัดแยกผู้บาดเจ็บได้อย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ โดยประเมินจากการเดิน การหายใจ ชีพจร และระดับความรู้สึกตัว แบ่งผู้บาดเจ็บเป็น 4 ระดับ คือ สีแดง (วิกฤต) สีเหลือง (เร่งด่วน) สีเขียว (ไม่เร่งด่วน) และสีดำ (เสียชีวิต)

การให้ผู้ป่วยที่กำลังชักกัดวัตถุหรือใส่สิ่งของในปากเป็นการปฏิบัติที่ไม่ถูกต้องและอันตราย เนื่องจากอาจทำให้เกิดการอุดกั้นทางเดินหายใจ ฟันหัก หรือการบาดเจ็บต่อเนื้อเยื่อในช่องปาก แนวทางที่ถูกต้องคือจัดสิ่งแวดล้อมให้ปลอดภัย จัดท่านอนตะแคงเพื่อป้องกันการสำลัก และไม่กดหรือจับยึดร่างกายผู้ป่วย

หมายเลข 1669 เป็นหมายเลขโทรศัพท์มาตรฐานสำหรับการแจ้งเหตุฉุกเฉินทางการแพทย์ในประเทศไทย ดำเนินงานโดยสถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ (สพฉ.) เป็นหมายเลขที่ประชาชนทั่วไปสามารถโทรศัพท์เพื่อขอความช่วยเหลือทางการแพทย์ฉุกเฉินได้ตลอด 24 ชั่วโมง

Needle Thoracentesis สำหรับภาวะ Tension pneumothorax เป็นหัตถการฉุกเฉินเพื่อช่วยชีวิต ไม่มีข้อห้ามเด็ดขาด แต่การทำในกรณีที่ไม่ได้เป็น Tension pneumothorax จริงอาจทำให้เกิดภาวะ Pneumothorax ซึ่งจะเป็นอันตรายต่อผู้ป่วย การใช้เข็มผิดตำแหน่งอาจทำให้เกิดการบาดเจ็บต่ออวัยวะอื่น ดังนั้น การวินิจฉัยที่ไม่ชัดเจนว่าเป็น Tension pneumothorax จึงเป็นข้อห้ามสำคัญ

การประเมินระบบทางเดินหายใจในผู้ป่วยฉุกเฉินต้องประเมินการเปิดโล่งของทางเดินหายใจ (Airway patency) การหายใจ (Breathing) ทั้งอัตราและคุณภาพ และเสียงผิดปกติขณะหายใจ ส่วนการประเมินระดับน้ำตาลในเลือดไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของการประเมินระบบทางเดินหายใจโดยตรง แต่เป็นการประเมินทางห้องปฏิบัติการที่อยู่ในส่วนของการประเมินเมแทบอลิซึม

ตามพระราชบัญญัติการแพทย์ฉุกเฉิน พ.ศ. 2551 สถาบันการแพทย์ฉุกเฉินแห่งชาติ (สพฉ.) เป็นหน่วยงานที่มีหน้าที่กำกับดูแลและบริหารจัดการระบบการแพทย์ฉุกเฉินของประเทศไทย โดยมีฐานะเป็นหน่วยงานของรัฐที่ไม่เป็นส่วนราชการหรือรัฐวิสาหกิจ อยู่ภายใต้การกำกับดูแลของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงสาธารณสุข

ในระยะแรกของภาวะช็อกจากการเสียเลือด ร่างกายจะพยายามชดเชยโดยเพิ่มอัตราการเต้นของหัวใจเพื่อรักษาการไหลเวียนเลือดไปเลี้ยงอวัยวะสำคัญ ดังนั้น อาการที่พบในระยะแรกคือหัวใจเต้นเร็ว (Tachycardia) มากกว่า 100 ครั้งต่อนาที แม้ความดันโลหิตยังอาจอยู่ในเกณฑ์ปกติ อาการอื่นๆ เช่น กระสับกระส่าย เหงื่อออก ผิวซีด จะเกิดตามมา

หลักการสำคัญในการเคลื่อนย้ายผู้ป่วยที่มีการบาดเจ็บที่กระดูกสันหลังคือ การรักษาแนวกระดูกสันหลังให้อยู่ในแนวตรง (Spinal alignment) ตลอดเวลา เพื่อป้องกันการบาดเจ็บเพิ่มเติมต่อไขสันหลัง การเคลื่อนย้ายควรใช้เทคนิค log roll หรือใช้อุปกรณ์พิเศษเช่น long spinal board โดยต้องมีการตรึงศีรษะ คอ และลำตัวให้อยู่นิ่งตลอดการเคลื่อนย้าย

FAST (Face, Arm, Speech, Time) เป็นแบบประเมินที่ใช้สำหรับตรวจคัดกรองอาการโรคหลอดเลือดสมองเฉียบพลันอย่างรวดเร็ว ประกอบด้วยการประเมินใบหน้า (มุมปากตก) แขน (แขนอ่อนแรงข้างใดข้างหนึ่ง) การพูด (พูดไม่ชัด) และเวลา (เวลาที่เริ่มมีอาการ) ซึ่งช่วยให้สามารถประเมินและส่งต่อผู้ป่วยได้อย่างรวดเร็ว

ผู้ป่วยที่มีอาการเจ็บหน้าอกร้าวไปแขนซ้าย เหงื่อแตก เป็นอาการที่บ่งชี้ถึงภาวะกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน (Acute Myocardial Infarction) ซึ่งเป็นภาวะฉุกเฉินวิกฤตที่คุกคามต่อชีวิต ต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วนที่สุด จึงควรจัดให้อยู่ในระดับความเร่งด่วนสูงสุด (Emergency หรือ Resuscitation)

ในการตรวจประเมินผู้ป่วยฉุกเฉินตามหลัก Primary survey ระบบ ABCDE ตัว E หมายถึง Exposure/Environment control คือการเปิดเผยร่างกายผู้ป่วยเพื่อตรวจหาการบาดเจ็บที่อาจซ่อนอยู่ และการควบคุมสิ่งแวดล้อมเพื่อป้องกันภาวะอุณหภูมิกายต่ำ เช่น การห่มผ้าให้ความอบอุ่น

อัตราส่วนการกดหน้าอกต่อการช่วยหายใจที่ถูกต้องในผู้ใหญ่คือ 30:2 ตามแนวทางการช่วยฟื้นคืนชีพขั้นพื้นฐาน (BLS) ของสมาคมหัวใจอเมริกัน (AHA) และสภาการฟื้นคืนชีพยุโรป (ERC) เนื่องจากเป็นอัตราส่วนที่สามารถรักษาสมดุลระหว่างการไหลเวียนเลือดและการแลกเปลี่ยนก๊าซได้อย่างเหมาะสม

ตามแนวทาง Basic Life Support (BLS) ขั้นตอนที่ถูกต้องเมื่อพบผู้ป่วยหมดสติ ไม่หายใจ ไม่มีชีพจร คือ ประเมินความปลอดภัย ตรวจการตอบสนอง กระตุ้นให้มีความช่วยเหลือและขอเครื่อง AED เปิดทางเดินหายใจด้วยการท่า head-tilt chin-lift ตรวจการหายใจและชีพจรพร้อมกันไม่เกิน 10 วินาที แล้วเริ่มกดหน้าอก (C-A-B) อัตรา 100-120 ครั้ง/นาที ลึก 5-6 ซม.

ผู้ป่วยที่มีภาวะกดการหายใจจากระบบประสาทส่วนกลาง (GCS ≤ 8) มักจะไม่สามารถป้องกันทางเดินหายใจของตนเองได้ ทำให้เสี่ยงต่อการสำลักและการอุดกั้นทางเดินหายใจ การใส่ท่อช่วยหายใจจะช่วยป้องกันทางเดินหายใจ ช่วยในการระบายอากาศ และป้องกันภาวะแทรกซ้อน

Long spinal board เป็นอุปกรณ์ที่ออกแบบมาเฉพาะสำหรับผู้ป่วยที่สงสัยว่ามีการบาดเจ็บของกระดูกสันหลัง ช่วยให้ร่างกายของผู้ป่วยอยู่ในแนวตรง ไม่มีการบิดหรือหมุนของกระดูกสันหลังระหว่างการเคลื่อนย้าย ป้องกันการบาดเจ็บเพิ่มเติมต่อไขสันหลัง มีสายรัดสำหรับยึดตรึงผู้ป่วยให้อยู่ในตำแหน่งที่ปลอดภัย

หลักการสำคัญที่สุดคือการควบคุมแหล่งเลือดออกโดยเร็วที่สุด เพราะไม่ว่าจะให้สารน้ำทดแทนมากเพียงใด หากยังมีเลือดออกต่อเนื่อง ผู้ป่วยจะไม่สามารถฟื้นจากภาวะช็อกได้ การควบคุมเลือดออกจึงเป็นการแก้ที่ต้นเหตุของปัญหาและเป็นสิ่งที่ต้องทำก่อนหรือควบคู่ไปกับการรักษาอื่นๆ

การทำ Heimlich maneuver เป็นวิธีการช่วยเหลือที่ถูกต้องสำหรับผู้ป่วยที่มีสิ่งแปลกปลอมอุดกั้นทางเดินหายใจแบบสมบูรณ์ เนื่องจากเป็นเทคนิคที่สามารถสร้างแรงดันในทรวงอกเพื่อดันสิ่งแปลกปลอมออกจากทางเดินหายใจได้อย่างมีประสิทธิภาพ เมื่อผู้ป่วยไม่สามารถไอหรือหายใจได้

การประเมิน Glasgow Coma Scale (GCS) เป็นมาตรฐานสากลที่ใช้ประเมินระดับความรู้สึกตัวของผู้ป่วยฉุกเฉิน โดยประเมินจาก 3 ด้าน คือ การลืมตา (Eye opening) การตอบสนองด้านการพูด (Verbal response) และการตอบสนองด้านการเคลื่อนไหว (Motor response) คะแนนเต็ม 15 คะแนน โดยคะแนนยิ่งน้อยยิ่งแสดงถึงระดับความรู้สึกตัวที่แย่ลง

โรคกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน (Acute Myocardial Infarction) เป็นภาวะฉุกเฉินที่ต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วน อาการเจ็บหน้าอกเฉียบพลัน ร่วมกับอาการตัวเย็น หน้าซีด เหงื่อแตก เป็นอาการแสดงที่บ่งชี้ว่าผู้ป่วยอาจกำลังเกิดภาวะหัวใจขาดเลือด ซึ่งเป็นอันตรายถึงชีวิตและต้องได้รับการช่วยเหลือโดยเร็วที่สุด